Układ zbiorowy pracy to porozumienie, zawierane pomiędzy pracodawcami lub organizacjami pracodawców a związkiem lub związkami zawodowymi. Zbiorowe układy pracy raczej nie są w Polsce tak popularne, jak w krajach Europy Zachodniej. Pewnie dlatego, że polski Kodeks Pracy dość szczegółowo opisuje różne sytuacje w relacji pracownik-pracodawca, nie dając tym samym pola do negocjacji warunków umowy. Jeśli pracujesz już za granicą lub planujesz taki wyjazd, przeczytaj z czym możesz mieć do czynienia.

Jakie zapisy można znaleźć w układzie zbiorowym?

Treść układu zbiorowego pracy stanowią szczegóły dotyczące warunków pracy, zazwyczaj dotyczą one konkretnego sektora gospodarki, branży lub pojedynczych zawodów. W tym dokumencie w szerszy sposób określa się przywileje i obowiązki pracownicze, które w powszechnie obowiązującym kodeksie pracy lub w innych przepisach są zbyt ogólne. Układ zbiorowy może także określać inne – nie uregulowane przez przepisy prawa pracy – aspekty relacji pracownik-pracodawca. Stanowi on również podstawę ustaleń podczas sporządzania indywidualnych umów o pracę, a także umożliwia dochodzenie roszczeń w tym zakresie.

Co najczęściej regulowane jest w zbiorowym układzie pracy?
• wynagrodzenie
• dodatki do podstawowego wynagrodzenia za pracę w niedzielę i święta, za pracę w godzinach nocnych lub za pracę w godzinach nadliczbowych
• wymiar czasu pracy oraz godzinowy rozkład pracy w tygodniu
• zasady skrócenia wymiaru czasu pracy
• przerwy w pracy
• regulacje dotyczące urlopu
• dodatkowe świadczenia dla pracownika i jego rodziny
• terminy wypowiedzeń

Kogo obowiązuje zbiorowy układ pracy?

Układy zbiorowe mogą być podpisywane na szczeblu ogólnokrajowym, ale też organizacje pracowników mogą wraz z pracodawcami spisać układ obowiązujący w danej branży, a nawet w danym zakładzie pracy. Dlatego często zdarza się, że pracownika i pracodawcę obowiązuje kilka zbiorowych układów pracy – np. ten ogólnokrajowy, branżowy i właściwy dla danego przedsiębiorstwa. Nigdy jednak układy pracy nie mogą zawierać przepisów mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy ogólnego prawa pracy – jeśli dojdzie do takiej sytuacji, to zatrudnionego obowiązują bardziej korzystne dla niego zapisy. Postanowienia np. zakładowego układu zbiorowego nie mogą być także mniej sprzyjające niż postanowienia układu np. branżowego.

Jaki jest stosunek do układów zbiorowych w różnych krajach UE?

W Polsce układy zbiorowe są postrzegane jako źródło norm. Prawa pracowników i pracodawców regulowane są przez Kodeks Pracy. W Niemczech natomiast mamy do czynienia z mniej rozbudowanym kodeksem pracy, dlatego tak licznie zawierane są układy zbiorowe, uzupełniające jego zawartość i stanowiące – na równi z ogólnymi przepisami - źródło prawa pracy. We Francji sprawa wygląda podobnie – państwo nie dostarcza obywatelom szczegółowych regulacji prawnych dot. relacji pracodawcy i pracownika. Układy zbiorowe mają duże znaczenie dla stanowienia o warunkach współpracy – nie są jednak zaliczane do źródła prawa pracy. W Wielkiej Brytanii układ zbiorowy również postrzegany jest jako lista praw i obowiązków pracowniczych, ale nie przepisów (które są bardziej sztywne).

Artykuł opracowany przez ekspertów z portalu www.pracujwunii.pl